Ελιά και Ελαιόλαδο στον Μυκηναϊκό Πολιτισμό
Η «ευρωπαϊκή ελαία» (olea europaea) είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Ελλάδα. Η χώρα μας, από αρχαιοτάτων χρόνων, ταυτίζεται με τον ευλογημένο καρπό της, το βασικότατο προϊόν του ετήσιου παραγωγικού κύκλου, του οικονομικού βίου και της διατροφής μας.
Η Μεσσηνία ανήκει στις πλουσιότερες ελαιοπαραγωγικές περιοχές της Ελλάδος. Οι απέραντοι και θαλεροί ελαιώνες της, κυματίζοντας στον ήλιο το χαρακτηριστικό τους φύλλωμα, συνθέτουν, μαζί με το γαλάζιο της θάλασσάς της, εικόνες απαράμιλλης μεσογειακής ομορφιάς.
Εν μέσω ελαιώνων παλλόταν η μυκηναϊκή καρδιά της Μεσσηνίας, όπως ακριβώς και η σύγχρονη: στον λόφο του Επάνω Εγκλιανού, λίγα μόλις χιλιόμετρα ΝΔ της Χώρας, όπου σώζονται τα ερείπια της καλύτερα διατηρημένης ανακτορικής εγκατάστασης του Μυκηναϊκού Κόσμου. Το ανάκτορο του Νέστορος, όπως καθιερώθηκε να ονομάζεται από τον αρχαιολόγο-ανασκαφέα του
C.W.Blegen, κτισμένο σε τοπίο κατάφορτο από ελιές, συγκεντρώνει πλήθος μαρτυριών, που αποδεικνύουν την διαχρονική και πολυσήμαντη αξία της ελιάς, ως ελαιόδενδρου, ελαιόκαρπου και ελαιόλαδου, αδιαλείπτως, από την εποχή εκείνη μέχρι σήμερα.
Τα δεδομένα, που προέκυψαν από την ανασκαφική έρευνα του ανακτορικού συγκροτήματος, και, κυρίως, το πλούσιο αρχείο των πινακίδων της Γραμμικής Γραφής Β΄, δεύτερο σε ποσότητα μετά από εκείνο της Κνωσού, αποδεικνύουν, ότι αυτό αποτελούσε την έδρα του άνακτα, και, ταυτοχρόνως, το διοικητικό κέντρο ευφορώτατης αγροτικής επικράτειας, της οποίας η οικονομία στηριζόταν κυρίως στην παραγωγή, αποθήκευση και εμπορία του λαδιού.
Το ελαιόλαδο, προϊόν-στήριγμα της οικονομίας του βασιλείου της Πύλου, επιταχύνοντας την εξάπλωση της καταστροφικής πυρκαγιάς με αρωγό και το άφθονο ξύλο, που είχε χρησιμοποιηθεί στην τοιχοποιία του (σύστημα ξυλοδεσιάς), συνετέλεσε στην καταστροφή του συγκροτήματος, κατά τα τέλη του 13ου αι. π. Χ. Ταυτοχρόνως, όμως, συνέβαλε, ώστε η ολέθρια καταστροφή να ανοίξει νέο κεφάλαιο στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας και γραφής.
Οι πλασμένες από πηλό και ξηραμένες στον ήλιο πινακίδες της Γραμμικής Γραφής Β΄, τηρούνταν στο αρχείο επί ένα έτος, ως ετήσιοι λογιστικοί κατάλογοι. Κατόπιν, διαλύονταν και αναπλάθονταν, ώστε να αποτελέσουν πεδίο για νέες, ετήσιες καταγραφές. Οι συγκεκριμένες, ωστόσο, πάνω από χίλιες πινακίδες του αρχείου της Πύλου, κατά το έτος καταστροφής του, επειδή περιχύθηκαν με το λάδι, που αποθηκευόταν κατά ποσότητες στις ανακτορικές αποθήκες, και επειδή ψήθηκαν στην υψηλή θερμοκρασία, που ανέπτυξε η φωτιά, διατηρήθηκαν για πάντα, ώστε να έλθουν στο φως με το πρώτο χτύπημα της αρχαιολογικής σκαπάνης στον Επάνω Εγκλιανό, τον Απρίλιο του 1939. Ως έγγραφα αυθεντικά, ως κείμενα με αδιάβλητη γνησιότητα, αποτελούν μοναδική γραπτή πηγή πληροφοριών για τον Μυκηναϊκό Κόσμο.
Η λέξη E-LA-WON των πινακίδων της Γραμμικής Γραφής Β΄ αποδίδει αναλλοίωτη την σημερινή λέξη ΕΛΑΙΟΝ, λέξη ελληνική, καθώς η αποκρυπτογράφηση των συμβόλων της γραφής από τον αρχιτέκτονα Μichael Ventris, το 1952, μετέθεσε τις απαρχές της ελληνικής γραφής και ιστορίας στον 14ο αι.π.Χ.Με ιδεογράμματα αποδίδονται στις πινακίδες το ελαιόδενδρο, ο ελαιόκαρπος και το ελαιόλαδο. Κλάδοι ελαιόδενδρου σε βραχώδες τοπίο απεικονίζονται πολύ παραστατικά σε τοιχογραφία από το ίδιο του ανάκτορο της Πύλου.
Από τις πινακίδες αντλούνται πληροφορίες για την δομή της κοινωνίας της Πύλου: για την διοικητική ιεραρχία, για τους γραφείς, τους αρωματοποιούς και άλλους τεχνίτες της μυκηναϊκής εποχής, για την κατεργασία διαφόρων υλών, όπως το μαλλί, τα δέρματα, ο χαλκός, ο χρυσός, αλλά και για άλλα θέματα.
Από τις εγγραφές τους γνωρίζουμε, πως η διοίκηση του ανακτόρου στηριζόταν στους κτηματίες ολόκληρου του βασιλείου για τον εφοδιασμό σε κρασί, σε μαλλί, σε δέρματα, και, πάνω απ΄ όλα, στο κυριότερο γεωργικό προϊόν της περιοχής, το ελαιόλαδο. Το εμπόριο και η χρήση του ελαίου, κοινού και αρωματικού, αποτελούσε ρυθμιστικό παράγοντα για την ευημερία της επικράτειας του Νέστορος.
Το αρωματικό έλαιο ήταν συνήθης προσφορά στους θεούς, και είδος χρήσιμο στην ιατρική και στον καλλωπισμό, σε ένα κόσμο, από τον οποίο το σαπούνι απουσίαζε.
Τέσσερις πυλιακές πινακίδες αναφέρουν την κατανομή αρωματικών ουσιών και άλλων υλών στους αρωματοποιούς (μυρεψοί κατά τον ΄Ομηρο), των οποίων αναγράφονται και ονόματα.
Πολλές πινακίδες με αναφορά στο αρωματικό λάδι ήλθαν στο φως σε αποθήκες πίσω από την Αίθουσα του Θρόνου, όπως και σε άλλους χώρους του ανακτόρου. Από αυτές, πενήντα μιλούν για επεξεργασμένο έλαιο, στο οποίο αποδίδονται και επίθετα, όταν αυτό ήταν αρωματισμένο με τριαντάφυλλο και φασκομηλιά.
Οι πινακίδες, που αναφέρονται στο αρωματικό έλαιο, αποτελούσαν προϊόντα γραφής διαφόρων γραφέων. Κάθε γραφέας εργαζόταν σε συγκεκριμένο χώρο, που περιείχε συγκεκριμένο τύπο λαδιού, και η καταγραφή των στοιχείων γινόταν με διαφορετικό τρόπο από κάθε γραφέα.
Στα κείμενα των πινακίδων γίνεται, επίσης, σύνδεση των αρωμάτων με τα υφάσματα. Αρκετές ποσότητες ελαίου αποστέλλονταν στην «πότνια θεά» για λατρευτικούς σκοπούς, «ως μύρο για τα ενδύματα». Ως φαίνεται, οι Μυκηναίοι επεξεργάζονταν τα μάλλινα, και, μάλιστα, τα λινά υφάσματα με λάδι, γιατί αυτό τα καθιστούσε μαλακά και λαμπερά. Συχνές είναι οι αναφορές του Ομήρου σε ρούχα «λαμπερά» ή «αρωματισμένα» (Ιλ.Σ, 594-5, μτφρ. Ιω. Πολυλά).
Το κοινό και αρωματικό έλαιο, ως είδος κατανάλωσης, αλλά και ως εμπορεύσιμο
Από τις πινακίδες αντλούνται πληροφορίες για την δομή της κοινωνίας της Πύλου: για την διοικητική ιεραρχία, για τους γραφείς, τους αρωματοποιούς και άλλους τεχνίτες της μυκηναϊκής εποχής, για την κατεργασία διαφόρων υλών, όπως το μαλλί, τα δέρματα, ο χαλκός, ο χρυσός, αλλά και για άλλα θέματα.
Από τις εγγραφές τους γνωρίζουμε, πως η διοίκηση του ανακτόρου στηριζόταν στους κτηματίες ολόκληρου του βασιλείου για τον εφοδιασμό σε κρασί, σε μαλλί, σε δέρματα, και, πάνω απ΄ όλα, στο κυριότερο γεωργικό προϊόν της περιοχής, το ελαιόλαδο. Το εμπόριο και η χρήση του ελαίου, κοινού και αρωματικού, αποτελούσε ρυθμιστικό παράγοντα για την ευημερία της επικράτειας του Νέστορος.
Το αρωματικό έλαιο ήταν συνήθης προσφορά στους θεούς, και είδος χρήσιμο στην ιατρική και στον καλλωπισμό, σε ένα κόσμο, από τον οποίο το σαπούνι απουσίαζε.
Τέσσερις πυλιακές πινακίδες αναφέρουν την κατανομή αρωματικών ουσιών και άλλων υλών στους αρωματοποιούς (μυρεψοί κατά τον ΄Ομηρο), των οποίων αναγράφονται και ονόματα.
Πολλές πινακίδες με αναφορά στο αρωματικό λάδι ήλθαν στο φως σε αποθήκες πίσω από την Αίθουσα του Θρόνου, όπως και σε άλλους χώρους του ανακτόρου. Από αυτές, πενήντα μιλούν για επεξεργασμένο έλαιο, στο οποίο αποδίδονται και επίθετα, όταν αυτό ήταν αρωματισμένο με τριαντάφυλλο και φασκομηλιά.
Οι πινακίδες, που αναφέρονται στο αρωματικό έλαιο, αποτελούσαν προϊόντα γραφής διαφόρων γραφέων. Κάθε γραφέας εργαζόταν σε συγκεκριμένο χώρο, που περιείχε συγκεκριμένο τύπο λαδιού, και η καταγραφή των στοιχείων γινόταν με διαφορετικό τρόπο από κάθε γραφέα.
Στα κείμενα των πινακίδων γίνεται, επίσης, σύνδεση των αρωμάτων με τα υφάσματα. Αρκετές ποσότητες ελαίου αποστέλλονταν στην «πότνια θεά» για λατρευτικούς σκοπούς, «ως μύρο για τα ενδύματα». Ως φαίνεται, οι Μυκηναίοι επεξεργάζονταν τα μάλλινα, και, μάλιστα, τα λινά υφάσματα με λάδι, γιατί αυτό τα καθιστούσε μαλακά και λαμπερά. Συχνές είναι οι αναφορές του Ομήρου σε ρούχα «λαμπερά» ή «αρωματισμένα» (Ιλ.Σ, 594-5, μτφρ. Ιω. Πολυλά).
Το κοινό και αρωματικό έλαιο, ως είδος κατανάλωσης, αλλά και ως εμπορεύσιμο
είδος, αποθηκευόταν σε ειδικά αγγεία, τους ψευδόστομους αμφορείς.
Στα αγγεία αυτά, εκτός από το «ψευδές» στόμιο, που συνδέεται με τις δύο χαρακτηριστικές λαβές, υπάρχει και το κανονικό, τοποθετημένο έκκεντρα, για την ροή μικρής ποσότητας υγρού. Οι μεγάλοι ψευδόστομοι χωρούσαν συνήθως 12-14 λίτρα, ενώ οι μικροί αποτελούσαν αγγεία προσωπικής χρήσης. Εκατοντάδες ψευδόστομοι αμφορείς, προερχόμενοι από πολλά ανασκαφικά σύνολα μυκηναϊκής εποχής, αποδεικνύονται οι σιωπηλοί μάρτυρες της ευρείας χρήσης και εμπορικής διακίνησης του κοινού και αρωματικού ελαίου ανά την μυκηναϊκή επικράτεια.
Ο σημερινός επισκέπτης των ανακτόρων του Νέστορος, στον λόφο του Επάνω Εγκλιανού, έχει την δυνατότητα να αντιληφθεί την σημαντική θέση που κατείχε στην ανακτορική οικονομία του βασιλείου της Πύλου το ελαιόλαδο, ως βασικό είδος διατροφής, ως θερμαντικό και ως φωτιστικό μέσον, καθώς, πίσω από την κάποτε λαμπρή Αίθουσα του Θρόνου, τριαντατρείς πίθοι, οι οποίοι περιείχαν κοινό και αρωματικό λάδι, στέκουν από τον 13ο αιώνα π. Χ. ακόμη στη θέση τους, τοποθετημένοι σε κτιστούς πάγκους, επιχρισμένους με πηλό.
Kατά την αναπαράσταση της Αίθουσας του Θρόνου στην υδατογραφία του Ολλανδού ζωγράφου Piet de Jong, δίπλα στην μεγάλη, πήλινη εστία, η οποία θέρμαινε και φώτιζε τον χώρο, λίθινοι λύχνοι, γεμάτοι με κοινό ελαιόλαδο, ενίσχυαν τον φωτισμό. Λίθινος λύχνος με ανάγλυφη διακόσμηση στο χείλος, προερχόμενος από χώρο του ανακτόρου, εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας.
Στο Δωμάτιο του Λουτρού του ανακτόρου της Πύλου, ο επισκέπτης θα ιδεί να σώζεται στην αρχική του θέση πήλινος λουτήρας με ζωηρόχρωμη διακόσμηση. Η ομηρική «ασάμινθος» οδηγεί την σκέψη και την φαντασία του στην ανάπλαση της σκηνής από την ομηρική Τηλεμάχεια (Οδ. γ, 464-469), κατά την οποία, η αγαπημένη κόρη του Νέστορος, Πολυκάστη, λούζει και περιποιείται τον Τηλέμαχο, για να παρουσιασθεί, κατόπιν, εκείνος στον άνακτα, και να ζητήσει πληροφορίες για τον πολύπαθο πατέρα του Οδυσσέα.
Στη μνήμη του, ανακαλούνται, τότε, οι γλαφυροί στίχοι του Ομήρου:
«Κι η Πολυκάστη η όμορφη, στερνή του γέρου κόρη,
έλουσε τον Τηλέμαχο, τον άλειψε με λάδι
κι όμορφα ρούχα τούβαλε, χλαμύδα και χιτώνα.
Κι όμοιος μ ΄αθάνατο θεό απ΄ το λουτρό έξω βγήκε
Κι ήρθε κοντά στο Νέστορα το βασιλιά να κάτσει».
(Μετάφραση Ζήσιμος Σιδέρης )Τα παραπάνω στοιχεία είναι ευγενική προσφορά της κας Γεωργίας Χατζή- Σπηλιοπούλου Αρχαιολόγος
Α΄ της Ζ ΄Εφορείας Αρχαιοτήτων Ολυμπίας.
ΠΗΓΗ: http://aristomenismessinios.blogspot.gr/2013/10/blog-post_8429.html?spref=fb
Στα αγγεία αυτά, εκτός από το «ψευδές» στόμιο, που συνδέεται με τις δύο χαρακτηριστικές λαβές, υπάρχει και το κανονικό, τοποθετημένο έκκεντρα, για την ροή μικρής ποσότητας υγρού. Οι μεγάλοι ψευδόστομοι χωρούσαν συνήθως 12-14 λίτρα, ενώ οι μικροί αποτελούσαν αγγεία προσωπικής χρήσης. Εκατοντάδες ψευδόστομοι αμφορείς, προερχόμενοι από πολλά ανασκαφικά σύνολα μυκηναϊκής εποχής, αποδεικνύονται οι σιωπηλοί μάρτυρες της ευρείας χρήσης και εμπορικής διακίνησης του κοινού και αρωματικού ελαίου ανά την μυκηναϊκή επικράτεια.
Ο σημερινός επισκέπτης των ανακτόρων του Νέστορος, στον λόφο του Επάνω Εγκλιανού, έχει την δυνατότητα να αντιληφθεί την σημαντική θέση που κατείχε στην ανακτορική οικονομία του βασιλείου της Πύλου το ελαιόλαδο, ως βασικό είδος διατροφής, ως θερμαντικό και ως φωτιστικό μέσον, καθώς, πίσω από την κάποτε λαμπρή Αίθουσα του Θρόνου, τριαντατρείς πίθοι, οι οποίοι περιείχαν κοινό και αρωματικό λάδι, στέκουν από τον 13ο αιώνα π. Χ. ακόμη στη θέση τους, τοποθετημένοι σε κτιστούς πάγκους, επιχρισμένους με πηλό.
Kατά την αναπαράσταση της Αίθουσας του Θρόνου στην υδατογραφία του Ολλανδού ζωγράφου Piet de Jong, δίπλα στην μεγάλη, πήλινη εστία, η οποία θέρμαινε και φώτιζε τον χώρο, λίθινοι λύχνοι, γεμάτοι με κοινό ελαιόλαδο, ενίσχυαν τον φωτισμό. Λίθινος λύχνος με ανάγλυφη διακόσμηση στο χείλος, προερχόμενος από χώρο του ανακτόρου, εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας.
Στο Δωμάτιο του Λουτρού του ανακτόρου της Πύλου, ο επισκέπτης θα ιδεί να σώζεται στην αρχική του θέση πήλινος λουτήρας με ζωηρόχρωμη διακόσμηση. Η ομηρική «ασάμινθος» οδηγεί την σκέψη και την φαντασία του στην ανάπλαση της σκηνής από την ομηρική Τηλεμάχεια (Οδ. γ, 464-469), κατά την οποία, η αγαπημένη κόρη του Νέστορος, Πολυκάστη, λούζει και περιποιείται τον Τηλέμαχο, για να παρουσιασθεί, κατόπιν, εκείνος στον άνακτα, και να ζητήσει πληροφορίες για τον πολύπαθο πατέρα του Οδυσσέα.
Στη μνήμη του, ανακαλούνται, τότε, οι γλαφυροί στίχοι του Ομήρου:
«Κι η Πολυκάστη η όμορφη, στερνή του γέρου κόρη,
έλουσε τον Τηλέμαχο, τον άλειψε με λάδι
κι όμορφα ρούχα τούβαλε, χλαμύδα και χιτώνα.
Κι όμοιος μ ΄αθάνατο θεό απ΄ το λουτρό έξω βγήκε
Κι ήρθε κοντά στο Νέστορα το βασιλιά να κάτσει».
(Μετάφραση Ζήσιμος Σιδέρης )Τα παραπάνω στοιχεία είναι ευγενική προσφορά της κας Γεωργίας Χατζή- Σπηλιοπούλου Αρχαιολόγος
Α΄ της Ζ ΄Εφορείας Αρχαιοτήτων Ολυμπίας.
ΠΗΓΗ: http://aristomenismessinios.blogspot.gr/2013/10/blog-post_8429.html?spref=fb
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου